هنر بین النهرین

بین النهرین در خاور نزدیک بین رودخانه های دجله و فرات قرار دارد . از جنوب به خلیج فارس متصل بوده و از شمال تا دریای سیاه و کوه های ارمنستان امتداد دارد. از شرق به رشته کوه های زاگرس و تمدن ایلام در جنوب غربی ایران متصل بوده و از غرب نیز تا دریای مدیترانه و مصر امتداد داشته است، ولی سرزمین اصلی تمدن بین النهرین و مرکزیت عمده ی این تمدن مابین رودخانه های دجله و فرات که هر دو از کوه های ترکیه سرچشمه میگیرند قرار داشته است. این منطقه با آب و هوای شمالی سردسیر و کوهستانی و نواحی جنوبی گرمسیر و باتلاقی است.

از همان آغاز شکل گیری تمدن بین النهرین ، تندیس‌ها، با هدف‌های آیینی ساخته شدند. تا کنون تعداد قابل توجهی تندیس انسانی، جانوری و موجودات خیالی از مواد گوناگون (گِل، گچ، سنگ، فلز و عاج) به دست آمده اند که از نظر ساخت، کیفیت‌های مختلفی دارند و مظهر زمینی ایزدان و الهه‌ها و حاکمان و نیایشگران در حالت‌های ایستاده و نشسته ساخته شده اند. نیایشگران معمولاً ایستاده و دست به سینه مجسم شده اند. در ساخت این تندیس‌ها کمتر به جزییات توجه شده و بیشتر به بالا تنه و چشم‌ها تأکید شده است.

یکی از هنرمندانه ترین آنها، سردیس زنانه ای از مرمر سفید است که احتمالا به ایزد بانویی تعلق دارد و بسیار خوش ساخت است و به احتمال زیاد حفره چشم‌ها و ابرو‌ها با ماده‌ای رنگین ترصیع شده بوده‌اند. لب و چانه با ظرافت حجم پردازی شده و برجستگی نرم گونه‌ها که با نگاه خیره و بزرگ چشم‌ها همراه شده، حالتی از قدرت و حساسیت را به وجود آورده است.

تقریبا تا حدود 2900 قبل از میلاد ساکنان بین النهرین این خط تصویرنگار را به مجموعه ای از علامت های میخ مانند تبدیل کرده که به همین مناسبت " خط میخی " خوانده می شود. از این نظام نوشتاری برای ثبت فرمان ها و هم چنین حفظ ادبیات حماسی، چون حماسه ی " گیل گمش" سومری ها در اواخر هزاره ی سوم پیش از میلاد استفاده می شد. خط میخی در بیشتر دوران باستان در خاور نزدیک به کار گرفته می شدو باعث ایجاد ارتباط فرهنگی میان گروه های مختلفی شد که در این منطقه به قدرت رسیدند. اقوام مختلف برای ثبت زبان های خود از خط میخی استفاده می کردند. با اختراع خط بود که دسترسی به شواهد تاریخی مکتوب ممکن شد.

شرایط جغرافیایی بین النهرین بر تمدنی هایی که در این منطقه شکل گرفته تاثیر بسیار داشته است. برخلاف کناره های حاصلخیز اما محدود رودخانه نیل، در تمدن مصری، که بیابان اطراف آن را در بر گرفته بود و جوامع شهری رفته رفته و تقریبا همزمان در آن منطقه شکل می گرفتند، بین النهرین جلگه ای حاصلخیز بود که دو رود آن را در بر گرفته و موانع طبیعی چندانی در اطراف آن وجود نداشت. این منطقه که دسترسی به آن از هرسو ممکن بود محل عبور مردمی شد که می خواستند از خاک حاصلخیزش استفاده کنند.

در واقع تاریخ خاور نزدیک در عهد باستان چند فرهنگی است و در آن پیوسته دولت- شهرها در حال جنگ بوده اند و تنها در دورانی محدود با یکدیگر متحد شده اند. با این حال و با وجود تغییر مداوم قدرت ، فرهنگ بصری بین النهرین ویژگی ثابتی را حفظ کرد.

دو مضمون کلی در این فرهنگها به صورت مشترک و همواره وجود دارند که عبارتند از:

هنر برای بازنمایی و تاثیرگذاری بر قدرت سیاسی بکار گرفته می شده و ساکنان بین النهرین از شیوه ی روایت بصری که یکی از شیوه های بکارگیری هنر بود، برای داستان گویی استفاده می کردند.